Acne
Wat is acne?
Acne is een aandoening waarbij de talgklieren in de huid ontsteken. Hierdoor ontstaan puistjes en pijnlijke zwellingen in de huid rond de talgklieren. Bijna alle jongeren in de puberteit maken in meer of mindere mate acne door, maar ook op latere leeftijd kan acne voorkomen. Er zijn verschillende goede behandelingen voor acne beschikbaar.
Inhoud:
wat lijkt op acne maar is het niet?
Wat kan acne verergeren?
* genetische factoren (andere familieleden hebben ernstige acne)
* hormonale factoren
* polycysteus ovarium syndroom (PCO, vrij zeldzaam)
* teveel hormoon aanmaak (zeldzaam)
* psychologische stress
* omgevingsfactoren
* hoge vochtigheidsgraad van de omgeving
* vette, poriën afsluitende cosmetica
* druk door kleding op de huid (strakke boorden, voorhoofdsbanden)
Wat is de rol van bacteriën?
De precieze rol van bacteriën in acne is nog niet geheel duidelijk.
Tijdens de puberteit neemt het aantal bacteriën op de huid aanzienlijk toe. Dit betreft vooral Propionibacterium acnes (P. acnes).
Het feit dat lokale antibiotica-crème en antibiotica een gunstig effect hebben moet vooral worden toegeschreven aan het ontstekingsremmende effect van deze antibiotica en niet zozeer aan de bacterie-dodende eigenschappen.
Wat is de rol van de talgklieren?
Acne is een aandoening van de talgklieren. Deze talgklieren bevinden zich overal op de huid met uitzondering van de handpalmen en voetzolen. Niet overal op de huid zijn evenveel talgklieren aanwezig. Hoog op de rug, op het voorhoofd en op de kin bevinden zich de meeste en de grootste talgklieren.
De talgkliertjes scheiden de talg via een kanaaltje uit dat uitmondt in een haarfollikel. Via de haarfollikel komt de talg dan naar het huidoppervlak.
Wat is de functie van talg?
Talg heeft de volgende functies:
* het voorkomt vochtverlies uit de huid.
* het beschermt de huid tegen bacteriën en schimmels.
* het geeft de huid een kenmerkende geur.
De productie van talg is afhankelijk van:
* de hoeveelheid geslachtshormonen (vooral testosteron en androsteendiol).
* de leeftijd (piek in de geslachtsrijpe leeftijd, na het 40e levensjaar neemt de productie van talg geleidelijk af).
* bepaalde geneesmiddelen zoals:
– oestrogenen (b.v. Diane-35 ®)
– vitamine A zuur-derivaten (b.v. isotretinoine)
– anti-androgenen (b.v. cyproteronacetaat)
Waardoor wordt acne NIET veroorzaakt?
Acne heeft niets te maken met:
* voedselallergie
* vitaminetekort (vitaminepillen zijn dus niet nodig)
* slechte hygiëne
Er is mogelijk wél een relatie met het eten en drinken van zuivelproducten en acne. Ook voeding met veel suikers (een hoge glycemische load) kan wellicht acne verergeren.
Hoe ziet het eruit?
Alle vormen van acne tonen in meer of mindere mate de volgende typen huidafwijkingen en restafwijkingen:
Comedonen (mee-eters)
Het meest typisch aan het klinisch beeld van acne zijn de zgn. comedonen of mee-eters. Er zijn verschillende typen comedonen te onderscheiden.
* open comedonen (‘blackheads’): deze zijn grijs of zwart van kleur. De donkere kleur is geen vuil, maar een pigment dat het lichaam zelf aanmaakt
* gesloten comedonen (‘whiteheads’): bij deze comedonen is de follikelopening volledig afgesloten waardoor de talg zich gaat ophopen. Deze talg is zichtbaar als witte ‘kopjes’ of puistjes.Comedonen vertonen in principe geen ontsteking. Meer over mee-eters…
Pustels
Pustels, of in gewoon Nederlands: puistjes, zijn in feite gesloten comedonen die ontstoken zijn geraakt. Er is duidelijk roodheid (erytheem) zichtbaar, zowel van het puistje zelf als de huid direct eromheen.
Infiltraten
Soms ontstaan rode ontstoken bulten met uitgebreide roodheid en pijn. Dit zijn infiltraten die soms spontaan kunnen ontstaan, maar meestal worden veroorzaakt door het ‘leegknijpen’ van een puistje.
Door de druk die op de wand van de talgklier wordt uitgeoefend kan deze scheuren, waardoor de inhoud in de omgevende huid terechtkomt. Dit kan leiden tot een flinke pijnlijke ontsteking van de huid.
Huidafwijkingen bij uitdovende acne
Na het spontaan ‘uitdoven’ van de acne of na behandeling wordt ter plekke van de voormalige ontstekingen nog een rode of paarse verkleuring van de huid gezien. Dit is zijn dus geen actieve acne-afwijkingen maar huid die zich aan het herstellen is. Dit noemen wij postinflammatoir erytheem.
Deze roodheid na de ontsteking kan uiteindelijk donker verkleuren: postinflammatoire hyperpigmentatie. Dit wordt vooral gezien bij mensen met een donker huidtype. Deze postinflammatoire hyperpigmentatie, die vaak als cosmetisch storend wordt ervaren verdwijnt vaak in de loop der jaren. Men kan proberen dit proces te versnellen door de de hyperpigmentaties te bleken. Dit moet echter altijd onder begeleiding van een arts gebeuren om te voorkomen dat de behandeling ‘doorschiet’.
Littekens
Littekens kunnen bij elke vorm van acne ontstaan, maar zij worden vooral bij de ernstige vormen gezien zoals acne conglobata. In feite zijn littekens door het lichaam aangemaakte bindweefselgebieden om schade aan de huid te herstellen. Dit bindweefsel heeft een andere structuur dan dat van de gewone huid. Dit is zowel te zien als te voelen. Littekens kunnen in de loop van jaren wel iets verbeteren, maar verdwijnen nooit helemaal.
Typische acne-littekens zijn diepe putjes die vooral op de wangen cosmetisch storend kunnen zijn. Er zijn verschillende manieren om acne-littekens te behandelen. Over acne littekens is een aparte folder verschenen: zie: acnelittekens)
Welke soorten acne zijn er?
Er worden verschillende typen acne onderscheiden:
* acne vulgaris
* acne conglobata
* acne fulminans
* acne infantum
* neonatale acne (acne bij baby’s)
* acne tarda (acne bij volwassenen)
* acne ectopica (hidradenitis suppurativa)
Acne vulgaris
‘Vulgaris’ is Latijn voor ‘gewoon’. Het is dan ook verreweg de meest voorkomende vorm van acne. Het kan alle typische kenmerken van acne vertonen, meestal in een vrij milde vorm.
* open comedonen
* gesloten comedonen
* ontstoken papels
* postinflammatoir erytheem (bij een uitgebluste acne vulgaris)
Er zijn verschillende behandelmogelijkheden:
* milde acne vulgaris
– lokale benzoylperoxidegel (Benzac ®)
– lokale antibiotica (erythromycine, bv)
– vitamine A zuurcreme lokaal
– adapaleengel lokaal (Differin ®)
* matig ernstige acne vulgaris:
– langdurige antibioticakuur
* ernstige acne vulgaris
– isotretinoine oraal
Acne conglobata (et cystica)
Bij acne conglobata staan zeer heftige ontstekingen van de talgklieren op de voorgrond. Dit leidt tot dikke rode en pijnlijke bobbels (infiltraten), die meestal op de rug zijn gelocaliseerd.
Vooral jonge mannen hebben een grote kans deze vorm van acne te ontwikkelen.
De behandeling bestaat vrijwel altijd uit de sterkste anti-acne medicijnen. Meestal wordt isotretinoine voorgeschreven.
Acne fulminans
Deze zeer heftige (en gelukkig zeldzame) vorm van acne begint heel plotseling. De afwijkingen van de huid lijken erg op die van de acne conglobata. Het verschil met acne conglobata is vooral dat de patient ook ziek is. Malaise, gewichtsverlies, gewrichts- en spierpijnen kunnen voorkomen.
De oorzaak van acne fulminans is onbekend. Het is beschreven na gebruik van isotretinoine.
Behandeling moet met spoed worden begonnen en kan bestaan uit antibiotica, corticosteroiden of isotretinoine.
Acne infantum
Acne infantum of baby-acne is eigenlijk een buitenbeentje in de ‘acne-familie’. Het komt vrij vaak voor dat pasgeboren babies kleine acne-puistjes in het gelaat krijgen. Dit gebeurt onder invloed van hormonen (androsteron, testosteron e.a.).
De verschijnselen zijn bijna altijd mild en verdwijnen vanzelf. Behandeling is vrijwel nooit nodig, maar zou kunnen bestaan uit benzoylperoxide lokaal.
Acne tarda (acne bij volwassenen)
Deze vorm van acne verschilt uiterlijk niet van de gewone acne. Men spreekt van acne tarda wanneer acne na de puberteit doorzet of na de puberteit begint. Over acne tarda is een aparte informatiepagina verschenen.
Acne ectopica (hidradenitis suppurativa)
Ook dit is een buitenbeentje in de acne familie. De afwijkingen komen voor in de liezen en de oksels. Aan hidradenitis is een speciale informatiepagina gewijd.
Wat lijkt op acne vulgaris, maar ís het niet?
Gistpuistjes (pityrosporon folliculitis)
Pityrosporon folliculitis is een ontsteking van de haarzakjes op basis van een gistinfectie. Deze gist komt van nature voor op het behaarde hoofd, maar kan zich verspreiden over de rug, borst en het gelaat. Gistpuistjes komen zeer algemeen voor en geven jeukklachten. Wanneer ‘acne’ niet (of onvoldoende) reageert op de gebruikelijke behandelingen moet deze diagnose overwogen worden. Meer over gistpuistjes…
Rosacea (acne rosacea)
Rosacea kan sterk lijken op acne. Het betreft dan ook, net als acne, een ontsteking van de talgklieren. Acne rosacea is vooral gelokaliseerd op de wangen, neus, voorhoofd en kin. Het komt vooral voor bij mensen van middelbare leeftijd, mannen zowel als vrouwen en komt vrij veel voor. De behandeling is vergelijkbaar met die van acne. Meer over rosacea…
Zomeracne (acne aestivalis)
Zomeracne kan op het eerste gezicht sterk lijken op acne. Het wordt vooral gezien op de borst, schouders en armen. Van dichtbij valt op dat het eigenlijk geen puistjes zijn maar uit heel veel nogal gelijkvormige bultjes. Zomeracne is geen ontsteking van de talgklieren zoals acne maar is in feite een vorm van zonlichtovergevoeligheid. Meer over zomeracne…
Pseudofolliculitis
Bij pseudofolliculitis is er sprake van kleine puistjes die vooral ontstaan in huidgebieden die geschoren worden, zoals het gelaat. Het betreft een probleem waarbij haren na het scheren deels in de huid ingroeien en daar een ontstekingsreactie veroorzaken met kleine puistjes. Meer over pseudofolliculitis…
Behandeling van acne
Behandeling van lichte acne
Bij elke vorm van acne is het van belang de huid goed -maar voorzichtig!- te reinigen met een milde zeep en schoon water. Na het wassen de huid niet droogwrijven, maar voorzichtig droogdeppen om beschadiging van de puistjes te voorkomen.
Lichte vormen van acne worden met op de huid aan te brengen lotions en cremes behandeld. Sommige van deze geneesmiddelen kunnen zonder recept bij de apotheek of drogist worden gekocht. Soms kunnen verschillende lokale middelen worden gecombineerd om het optimale resultaat te verkrijgen.
Benzoylperoxide
* voordelen:
– wordt zeer veel toegepast en is zonder recept verkrijgbaar.
– werkt antiseptisch (verlaging van het aantal bacterieen op de huid) en keratolytisch (het ‘ontstopt’ de comedonen).
– kan goed gecombineerd worden met lokale antibiotica en orale antibiotica.
– is een veilig middel en kan in de zwangerschap worden toegepast.
* nadelen
– veroorzaakt soms lokale huidirritatie en soms contactallergie.
– kan kleding bleken.
Tretinoïne-creme (Vitamine A-zuur)
* voordelen:
– werkt keratolytisch (het ‘ontstopt de comedonen’)
* nadelen:
– deze acnebehandeling kan lokale huidirritatie veroorzaken.
– geeft extra irritatie bij zonnig weer.
– niet gebruiken bij zwangerschap.
Adapaleen gel (Differin ®)
Adapaleen gel is, net als tretinoïne crème, een retinoïde. Het werkt even krachtig als tretinoïne crème, maar geeft minder irritatie en hoeft maar eenmaal daags aangebracht te worden. Adapaleen kan niet gebruikt worden tijdens zwangerschap.
* voordelen
– werkt keratolytisch (het ‘ontstopt de comedonen’) en remt de ontstekingscomponent van acne.
– stabiel ten opzichte van (UV)licht, zuurstof en benzoylperoxide.
– de vetvrije gel laat geen glimmende laag achter.
– irriteert minder dan tretinoïne crème.
* nadelen
– niet gebruiken bij zwangerschap.
Adapaleen gel gecombineerd met benzoylperoxide (Effezel ®)
Deze behandeling combineert de effecten van adapaleen gel en benzoylperoxide.
Trifaroteen creme (Aklief ®)
Trifaroteen werkt, net als adapaleen gel, zowel tegen de mee-eters als de ontsteking bij acne. Het is zowel te gebruiken voor acne in het gezicht als op de borst of rug.
Het geneesmiddel behoort ook tot de retinoiden-groep van geneesmiddelen.
Trifaroteen mag niet tijdens de zwangerschap worden gebruikt.
Resorcinol (resorcine)
Resorcinol is een stof die zorgt voor peeling van de hoornlaag en het verwijderen van de hoornplugjes in de poriën. Ook de talgproductie neemt af door resorcinol. Resorcinol-creme werd in het verleden veel door dermatologen als acnebehandeling ingezet. Tegenwoordig minder vaak, maar het blijft een geneesmiddel dat soms zeer geschikt kan zijn als andere middelen onvoldoende werken.
Behandeling van matig ernstige acne
Ook bij ernstiger vormen van acne is het van belang de huid goed en voorzichtig te reinigen met een milde zeep en schoon water. Na het wassen de huid niet droogwrijven, maar voorzichtig droogdeppen om beschadiging van de puistjes te voorkomen. Na het wassen is de huid gereed voor het aanbrengen van lokale geneesmiddelen.
Erythromycine cutaan (lokaal toe te passen antibioticum)
* voordelen
– is een goede keus wanneer de therapieen zoals beschreven bij behandeling van lichte acne onvoldoende effect sorteren.
– zowel in ‘depflacon’ en als gel verkrijgbaar.
– na 1-2 weken zijn de eerste effecten vaak al zichtbaar.
– ook te gebruiken tijdens de zwangerschap
* nadelen
– soms huidirritatie
Clindamycine cutaan (lokaal toe te passen antibioticum)
* voordelen
– in ‘depflacon’ verkrijgbaar als lotion. Er is ook clindamycine-gel verkrijgbaar.
– na 1-2 weken zijn de eerste effecten vaak al zichtbaar.
* nadelen
– soms huidirritatie
– niet tijdens de zwangerschap gebruiken
Antibiotica oraal
Er zijn verschillende antibiotica kuren die kunnen worden voorgeschreven. Het zijn krachtige medicijnen tegen acne en werken door de ontsteking in de huid te onderdrukken. Daarnaast heeft het mogelijk ook nog een effect op de hoeveelheid Propionibacterium acnes. Ook wordt gedacht dat antibiotica een effect hebben op de darmflora van bacterien (het microbioom van de darm) en dat via deze weg het immuunsysteem beinvloedt wordt met een gunstig effect op de acne als gevolg.
Antibioticakuren tegen acne moeten altijd langere tijd worden volgehouden (weken tot maanden).
Uw arts heeft de keuze uit een aantal middelen. De belangrijkste zijn:
* minocycline
* doxycycline
* tetracycline
* erythromycine
Mogelijke bijwerkingen van antibiotica zijn onder andere:
* allergie voor het betreffende antibioticum
* maag- en darmklachten, vooral door verstoring van het bacterie-evenwicht in de darmen.
* overgevoeligheid voor zonlicht op de huid.
* verhoogde kans op candida-infectie (=gist infectie), vooral vaginaal gelocaliseerd.
* de anticonceptie pil wordt door de antibiotica minder betrouwbaar.
Het is van belang dat u zich door de voorschrijvend arts goed laat informeren over de mogelijke bijwerkingen van het specifieke antibioticum dat u gaat gebruiken en lees ook goed de bijsluiter door.
Behandeling van ernstige acne
Bij ernstige vormen van acne is er niet alleen sprake van een ontsierende en psychologisch belastende tijdelijke huidaandoening: er is een reeel gevaar dat uitgebreide littekenvorming optreedt, die grotendeels onherstelbaar is.
Daarom is het meestal gerechtvaardigd om de acne met zware behandelingen aan te pakken. Over het algemeen vinden deze behandelingen plaats onder begeleiding van een dermatoloog.
Isotretinoine geeft een sterke remming van de talgproductie en heeft invloed op bepaalde aspecten van de productie van huidcellen (keratinisatie). Beide factoren spelen een belangrijke rol in het ontstaan van acne.
Zoals bij alle sterke geneesmiddelen zijn er ook bijwerkingen mogelijk: deze varieren van mild tot zeer ernstig. Uw arts zal regelmatig uw bloed willen controleren. De concentratie van verschillende vetten in het bloed kunnen toenemen. Probeer daarom tijdens de behandeling niet te vetrijk te eten. Het is bovenal van belang dat u niet zwanger bent of wordt tijdens de behandeling omdat isotretinoine bij het ongeboren kind tot ernstige misvormingen leidt.
De kuur met isotretinoine duurt o.h.a. 6 maanden. In verreweg de meeste patienten is de acne dan uitgedoofd en komt dan ook niet meer terug.
Enkele bijwerkingen zijn:
* droge lippen. Deze bijwerking treedt bij bijna iedereen die isotretinoine gebruikt op. Een crème om de lippen vet te houden is nuttig (bijna altijd optredend).
* droge huid. Een crème die de huid vet houdt is nuttig, maar gebruik die niet in het gezicht: dit kan de acne weer verergeren (vaak optredend).
* droge ogen. Vooral bij mensen met contactlenzen. Kunsttranen bieden vaak uitkomst (vaak optredend).
* zonlichtovergevoeligheid (vrij vaak optredend).
* verergering van de acneklachten tijdens de eerste weken van de behandeling (regelmatig optredend).
* veranderingen van de stemming, soms zelfs depressie: neem dan direct contact op met de huisarts of dermatoloog (zeldzaam optredend).
* stijging van de vetten in het bloed (serumlipiden), eet dus niet te vetrijk voedsel tijdens de behandeling (vrij zeldzaam optredend).
* nachtblindheid (zeldzaam optredend)
* gewrichts- en spierpijn (zeldzaam optredend)
* ontsteking van de nagelwallen (vrij zeldzaam optredend)
Andere belangrijke punten bij de behandeling zijn:
* niet zwanger zijn of worden tijdens de behandeling en tot 1 maand na de behandeling.
* orale anticonceptie is mogelijk minder betrouwbaar in combinatie met isotretinoine.
* de behandeling mag niet gecombineerd worden met antibiotica uit de tetracycline groep (tetracycline, doxycycline, minocycline) i.v.m. risico op intracraniele hypertensie.
* bloeddonoren: geef tijdens de behandeling en tot 1 maand na de behandeling geen bloed.
Over isotretinoine is een aparte folder beschikbaar. Voor een volledig overzicht van de mogelijke bijwerkingen dient u uw arts te raadplegen en de bijsluiter te lezen.
Een overzicht van door patiënten ervaren bijwerkingen van isotretinoïne vind u hier.
Behandeling van acne littekens
Tijdens een ernstige vorm van acne kan de huid flink beschadigd worden. Het lichaam herstelt de beschadigingen met littekenweefsel. Hierdoor wordt de huid weliswaar ‘genezen’, het cosmetisch aspect valt de patiënt na het uitdoven van de acne vaak tegen.
Littekens na acne kunnen bestaan uit :
* diepe putjes, vooral in het gezicht.
* dunne witte, op papier lijkende littekens (atrofische littekens)
* dikke, op de huid liggende littekens (hypertrofische littekens) vooral op de borst en de rug.
Over de behandeling van acnelittekens is een aparte folder beschikbaar.
Veelgestelde vragen aan de dermatoloog
Wanneer wordt door de dermatoloog isotretinoïne voorgeschreven?
Dermatologen hebben veel ervaring met het begeleiden van de behandeling met isotretinoïne. De resultaten zijn meestal erg goed en in veel gevallen lukt het de huid rustig te krijgen met een vrij lage dosering van het geneesmiddel. Vanwege de goede resultaten zullen de meeste dermatologen vrij laagdrempelig dit geneesmiddel voorschrijven als andere behandelingen tegen acne onvoldoende effect hebben, óók bij matig-ernstige acne. Zéker als er sprake is van ernstige acne met grote ontstekingen zal het effect van andere behandelingen niet worden afgewacht maar zal de dermatoloog waarschijnlijk al snel voorstellen om te beginnen met isotretinoïne, dit onder andere met het oog op het voorkómen van littekens door de acne.
hidradenitis suppurativa
acne bij volwassenen (acne tarda)
acne bij baby’s
rosacea
clownseczeem
acnelittekens
mee-eters (comedonen)
talgkliercyste
puistjes – overzicht
tretinoïne crème
isotretinoine
vette huid
literatuur
Dréno B: What is new in the pathophysiology of acne, an overview. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2017 Sep;31 Suppl 5:8-12