Psoriasis
Wat is psoriasis?
Psoriasis is een hardnekkige, schilferende huidziekte. Er ontstaan bij psoriasis rode plekken op de huid met dikke, vastzittende schilfers. De aandoening wordt veroorzaakt door een stoornis in de groei van huidcellen. Psoriasis komt zeer veel voor: ongeveer 2% van de bevolking heeft deze huidziekte.
inhoud:
welke vormen van psoriasis zijn er?
invloed van psoriasis op je leven
Hoe ontstaat psoriasis?
Normaal gesproken wordt de huid geleidelijk vernieuwd: oude huidcellen worden aan de buitenkant losgelaten en er groeien aan de onderzijde van de opperhuid weer aan. Bij psoriasis is de aanmaak van huidcellen versneld en worden de teveel gemaakte cellagen niet afgestoten. Hierdoor ontstaan plakken huid met een dikke laag onrijpe huidcellen die moeilijk afschilferen.
De oorzaak van deze verstoorde huidaanmaak is van genetische aard.
Wie krijgt psoriasis?
Psoriasis komt voor op alle leeftijden. Meestal begint het na de puberteit, maar ook babies en ouderen kunnen psoriasis ontwikkelen. Er is duidelijk sprake van een familiaire component: de kinderen van een psoriasispatient hebben 10% kans om zelf psoriasis te ontwikkelen.
Sommige geneesmiddelen kunnen psoriasis uitlokken of verergeren; voorbeelden zijn bèta-blokkers en lithium. Ook roken is een aanzienlijke risicofactor voor psoriasis: rokers hebben een tot 3x grotere kans om psoriasis te ontwikkelen dan niet-rokers. Stoppen met roken kan bij veel patiënten een verbetering van de klachten geven.
Welke vormen van psoriasis zijn er?
psoriasis vulgaris
heel typisch voor psoriasis zijn rode schilferende plekken aan de strekzijde van armen en benen. Vooral de knieen en de ellebogen doen vaak mee. Deze vorm van psoriasis is de meest algemeen voorkomende en heet daarom psoriasis vulgaris, oftewel; gewone psoriasis.
psoriasis guttate
dit is ook een veel voorkomende vorm van psoriasis en wordt gekenmerkt door vele kleine schilferende roze-rode plekjes verspreid over het lichaam.
psoriasis inversa
in tegenstelling tot de gewone psoriasis waar de huidafwijkingen vooral aan de strekzijde van de armen en benen te vinden zijn, zijn bij psoriasis inversa juist plekken in de plooien zichtbaar. Voorbeelden zijn de liezen, oksels en bij vrouwen onder de borsten. Psoriasis inversa is meestal niet schilferend: het zijn roze-rode glanzende plekken en meestal niet verdikt.
psoriasis capitis
psoriasis op het behaarde hoofd lijkt soms op ‘roos’ (seborrhoisch eczeem).
psoriasis unguum
vaak zijn ook de nagels betrokken bij de psoriasis. Kenmerkend zijn kleine putjes in de nagelplaat. Bij ernstiger vormen ontstaat er ook een eeltlaag onder de nagel die de nagelplaat optilt.
psoriasis arthropathica
bij alle beschreven vormen van psoriasis kunnen ook klachten ontstaan van pijnlijke gewrichten. Dit heet psoriasis arthropathica of artritis psoriatica.
psoriasis pustulosis palmoplantaris (M. Andrews Barber)
bij deze bijzondere vorm van psoriasis is ersprake van kleine, met pus gevulde blaasjes aan de handpalmen en/of voetzolen. De aandoening wordt vrijwel uitsluitend gezien bij rokers.
Voor meer foto’s met uitleg: huidinbeeld.nl
Wat is het beloop van psoriasis?
De verschijnselen die optreden bij psoriasis zijn erg onvoorspelbaar. De plekken kunnen lange tijd tot een klein deel van de huid beperkt blijven. Toch kan plotseling een enorme uitbarsting ontstaan, bijvoorbeeld na een (keel)-infectie of gebruik van bepaalde medicijnen. Ook ‘stress’ kan een belangrijke reden zijn dat psoriasis zich uitbreidt. In veel gevallen is een verergering ook niet goed te verklaren. Gelukkig kan psoriasis, ook na een langdurige uitbreiding van de klachten, weer in een rustiger vaarwater komen.
Invloed van psoriasis op het dagelijks leven
Psoriasis is een zeer zichtbare aandoening. Zelfs als het aantal plekken met psoriasis op de huid beperkt is kan er sprake zijn van een grote impact op het sociale leven van patiënten en aantasting van hun zelfvertrouwen. Een grote groep patiënten trekt zich relatief weinig aan van hun huidziekte en wat anderen daar van kunnen denken, maar er is nog een veel grotere groep die wel degelijk met schaamtegevoelens kampt. Mensen met psoriasis zullen soms activiteiten vermijden waarbij zij een deel van hun huid letterlijk moeten blootgeven, zoals bijvoorbeeld zwemmen. Tijdens vakanties zullen zij soms proberen om, ook bij warm weer, zoveel mogelijk bedekkende kleding te dragen om anderen hun huidaandoening niet te tonen.
Ook het aangaan van intieme relaties kan moeilijker zijn: ook hier kan door onzekerheid en schaamte over het eigen lichaam een grote barrière vormen.
De ervaring leert dat uitwisseling van ervaringen met andere mensen met psoriasis (bijvoorbeeld via de patiëntenvereniging) van grote waarde is om met deze problematiek om te gaan. Ook voorlichting aan vrienden, familie en collega’s is belangrijk. Niet alleen om de omgeving bij te scholen (“Nee, het is niet besmettelijk…”) maar ook om het eigen schaamtegevoel over de aandoening te verminderen en de zelfverzekerdheid te vergroten.
Psoriasis en voeding
Op het internet is veel te vinden over relaties tussen voeding en psoriasis. Maar lang niet alles is waar wat er op internet verkondigd wordt… In de folder psoriasis en voeding leest u er meer over.
Psoriasis en het hart
In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het hebben van psoriasis ook het risico vergroot op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten. Het is daarom voor mensen met psoriasis éxtra belangrijk om een gezonde levensstijl te ontwikkelen: gezond eten, niet roken en op verantwoorde manier bewegen helpen het risico op hart- en vaatziekten te verminderen.
Nóg meer impact… de behandeling van psoriasis!
Afgezien van de sociale impact is er ook nog het (meestal dagelijkse) behandelritueel. De talloze tubes op de plank bij de wastafel, het dagelijks smeren van de vaak vettige zalf, het plakken van de pyama aan je huid… Bij ernstige vormen van psoriasis moet de zalftherapie soms ook nog aangevuld worden met het (op tijd) innemen of inspuiten van geneesmiddelen of met belichtingstherapie. Ook op déze wijze vormt psoriasis een grote belasting, zelfs als de behandeling goed aanslaat en de psoriasis veel minder zichtbaar is geworden. Je bent zo voortdurend met je huid en de psoriasis bezig.
Kortom, de impact van psoriasis is vaak groot en mag door de omgeving van mensen met psoriasis niet onderschat worden, iets wat helaas maar al te vaak gebeurt. Maar met begrip en steun van familie en een goed uitgebalanceerd behandelplan van de dermatoloog is het meestal wel mogelijk om de psoriasis onder controle te krijgen en dragelijk te maken.
Er zijn verschillende soorten behandeling voorhanden. Elke behandeling is gericht op het onderdrukken van de symptomen. Op dit moment is het nog niet mogelijk om psoriasis te genezen. Ruwweg kunnen de behandelingen in 3 groepen worden onderverdeeld:
– lokale therapie met zalven, cremes en lotions
– lichttherapie
– systemische therapie
Vaak worden behandelingen uit de verschillende groepen gecombineerd. Hieronder volgt een beknopt overzicht van de verschillende behandelmogelijkheden. In alle gevallen is het belangrijk om, naast de medicinale behandeling, de huid ook goed te verzorgen met verzorgende zalf. Hier bestaan vele typen van, verzorgende zalven zijn zonder recept bij de apotheek verkrijgbaar.
Lokale therapie
corticosteroïden (‘hormoonzalven’)
In de bestrijding van psoriasis wordt veelvuldig gebruik gemaakt van corticosteroiden. Deze corticosteroiden, die lijken op de hormonen die de bijnier maakt, zorgen voor een onstekingsremming en afname van de dikte van de psoriasis plekken. Vaak lukt het om met sterke corticosteroiden de huid vrijwel geheel rustig te krijgen. Corticosteroiden worden verdeeld in verschillende sterkte klassen: van klasse 1 (licht) tot klasse 4 (zwaar). In de behandeling van psoriasis worden over het algemeen de zwaardere klassen gebruikt (klasse 3 en 4). Er zijn corticosteroid zalven (voor ’s avonds), crèmes en emulsies (voor overdag) en lotions (voor het behaarde hoofd). Tevens is voor psoriasis van het behaarde hoofd een corticosteroïd bevattende shampoo beschikbaar. Deze wordt na 15 minuten intrekken op droog haar als een shampoo uitgewassen.
Nadelen van corticosteroïd therapie: na langdurig gebruik hebben corticosteroiden minder effect (tachyfylaxie) en kan de huid dunner worden (atrofie).
calcitriol
Sinds enige tijd is calcitriol (Silkis ®) op de markt. Het is een derivaat van Vitamine D3. Het werkingsmechanisme is nog niet geheel opgehelderd, maar waarschijnlijk vindt een remming plaats van de aanmaak van huidcellen en ontwikkelen de huidcellen die wel ontstaan zich beter.
Het kan gebruikt worden voor alle vormen van psoriasis, maar is vooral succesvol bij psoriasis vulgaris en psoriasis van het behaarde hoofd.
Calcitriol kan gecombineerd worden met andere behandelingen zoals lokale corticosteroïden of lichttherapie. Calcitriol kan bovendien worden toegepast bij psoriasis in het gelaat.
calcipotriol/betamethason (Dovobet ®, Enstilar ®)
Dovobet® is een zalf of gel die bestaat uit calcipotriol (een vitamine D afgeleide) en betamethason (een corticosteroid). Dit hoeft maar eenmaal daags te worden aangebracht op de psoriasisplekken volgens het schema dat uw arts u voorschrijft. De gel variant is beschikbaar in een flacon en applicator en kan zowel op het lichaam als op de behaarde hoofdhuid toegepast worden. Ook is er een spray-schuim variant beschikbaar (Enstilar ®) voor gebruik op de huid.
ditranol
Ditranol remt de celgroei. Het is verkrijgbaar in cremes met verschillende concentraties (van 0,05% tot 3%). Over het algemeen wordt begonnen met een lage concentratie en wordt deze naar behoefte langzaam opgehoogd, dit om lokale irritatie te vermijden. Het kan gebruikt worden in alle vormen van psoriasis, inclusief die van het behaarde hoofd. In de regel wordt behandeling met ditranol vooral uitgevoerd in dagbehandelcentra voor psoriasis.
Nadelen: irritatie van de huid. Paars/bruine vlekken op de huid (tijdelijk) of op de kleding (permanent).
salicylzuur
Vaak is er bij psoriasis sprake van een dikke, witte, aan de huid vastzittende schilfering. Het aanbrengen van genezende zalven bovenop de schilfers heeft geen zin omdat het werkend bestanddeel dan niet tot de huidcellen waar het zijn taak moet uitvoeren kan doordringen. Daarom is het verstandig om, als er veel schilfers op de huid zitten, deze voordat de werkzame zalf wordt aangebracht, los te weken met salicylzuur. Dit middel maakt huidschilfers week en zacht.
Lichttherapie
Er zijn twee soorten lichttherapie geschikt voor de behandeling van psoriasis:
PUVA
UltraViolet A (UVA) licht is een bestandeel van het natuurlijk zonlicht. Het licht dringt vrij diep in de huid door. Door het ultraviolet licht wordt de celgroei beinvloed, evenals de ontsteking van de huid. In de meeste ziekenhuizen bevinden zich lichtcabines voor UVA licht. Uit ervaring is gebleken dat UVA alléén onvoldoende effect sorteert bij psoriasis en dat het nodig is een medicijn toe te voegen dat de werking van UVA versterkt. Dit medicijn heet psoraleen.
Meestal wordt bij PUVA-therapie de psoraleen in de vorm van tabletjes ingenomen, 1-2 uur voor de belichting. Patienten worden doorgaans 2 keer per week op deze manier behandeld gedurende meerdere weken of enkele maanden.
In sommige dagbehandelcentra is het mogelijk bad-PUVA te krijgen. Bij deze vorm wordt de psoraleen niet geslikt, maar in badwater opgelost. Nadat de patient in bad geweest is wordt hij belicht.
Voordelen: beproefde, effectieve behandelmethode. Bij uitgebreide psoriasis is het veel makkelijker dan smeren.
Nadelen: frequente lichtbehandelingen verhogen (net als bij gewoon zonlicht) de kans op ontstaan van huidkanker op langere termijn.
De psoraleentabletten kunnen misselijkheid veroorzaken.
Niet toepasbaar tijdens zwangerschap of borstvoeding. Mannen mogen geen kinderen verwekken tijdens PUVA-therapie.
Ultraviolet B is, net als ultaviolet A, een bestanddeel van het natuurlijk zonlicht. Het heeft een krachtiger werking dan UVA en wordt daarom zonder aanvullende orale medicijnen, zoals psoraleen, toegepast. PUVA (dus UVA + psoraleen) werkt wel krachtiger dan UVB. Nadeel van UVB is dat het minder diep in de huid doordringt en daardoor voor behandeling van bepaalde huidaandoeningen minder geschikt is.Voor psoriasis is het echter over het algemeen goed te gebruiken.
Sinds enige jaren zijn er UVB lampen in gebruik (TL-01, Philips) die bijna even effectief zijn als PUVA therapie.
Voordelen: beproefde, effectieve behandelmethode. Bij uitgebreide psoriasis is het veel makkelijker dan smeren.
UVB kan eventueel bij zwangerschap worden toegepast
Nadelen: frequente lichtbehandelingen verhogen de kans op ontstaan van huidkanker op langere termijn.
Systemische therapie
Bij ernstige vormen van psoriasis die niet met lokale middelen of lichttherapie onder controle kan worden gebracht zal de dermatoloog een systemische therapie voorstellen. Controle en begeleiding van deze therapieen horen altijd door de medisch specialist te worden uitgevoerd.
Er zijn verschillende mogelijkheden:
ciclosporine
Ciclosporine onderdrukt de immuunreactie die bij psoriasis een rol speelt.
Voordelen: eenvoudig in te nemen, meestal zeer effectief
Nadelen: ciclosporine is maar gedurende een bepaalde tijd toe te passen. Na stoppen kan de psoriasis weer sterk opspelen.
er zijn vele mogelijke bijwerkingen beschreven, waaronder bloeddrukstijging en nierproblematiek. Regelmatige controles van bloed en bloeddruk zijn noodzakelijk.
lees meer over ciclosporine
acitretine
Acitretine lijkt op vitamine A zuur en zorgt ervoor dat de huidcellen weer normaal uitgroeien.
Voordelen: eenvoudig in te nemen, over het algemeen 1x per dag. Kan als een van de weinige therapieen ook helpen bij psoriasis van de nagels en psoriasis pustulosis palmoplantaris (Andrews-Barber)
Nadelen: zwangerschap streng verboden tot 2 jaar na het stoppen van de acitretine. Acitretine is zeer schadelijk voor het ongeboren kind. Tijdens de therapie kunnen droge lippen, huid en ogen ontstaan.
Er zijn vele andere bijwerkingen beschreven zoals stijging van cholesterolgehalte in het bloed, misselijkheid, hoofdpijn, veranderingen aan de botten. Het bloed moet regelmatig worden onderzocht.
lees meer over acitretine in de aparte folder van huidinfo en op de site van het Zorginstituut
methotrexaat
Dit geneesmiddel werkt door remming van de celdeling. Bij psoriasis is er ook sprake van een toegenomen celdeling, die door de methotrexaat wordt genormaliseerd.
Voordelen: eenvoudig in te nemen, over het algemeen 3x per week. Methotrexaat is ook als injectie toe te dienen.
Nadelen: niet tijdens zwangerschap te gebruiken, mannen die methotrexaat gebruiken mogen geen kinderen verwekken.
Remming van de aanmaak van bloedcellen in het beenmerg mogelijk. Leverstoornissen (soms is bij langdurige behandeling onderzoek van de lever d.m.v. een leverbiopt nodig). Er is nog een groot aantal andere bijwerkingen beschreven.
lees meer over methotrexaat
fumaarzuur
fumaarzuur is een geneesmiddel dat reeds vele jaren in Nederland wordt voorgeschreven. Fumaarzuur relatief (!) weinig bijwerkingen en wordt daarom steeds vaker toegepast. Voor meer informatie over fumaarzuur: zie ook de aparte folder over fumaarzuur en de folder van het Zorginstituut.
apremilast
bij ernstige vormen van psoriasis kan, wanneer de bovengenoemde behandelingen onvoldoende werken of gecontraindiceerd zijn, gekozen worden voor behandeling met apremilast (Otezla ®). Apremilast is een selectieve onderdrukker van het immuunsysteem: het remt fosfodiesterase-4 (PDE-4) in ontstekingscellen. Hierdoor neemt de hoeveelheid cytokinen die medeverantwoordelijk zijn voor psoriasis, zoals TNF-alpha, IL-23 en IL-17, af. Apremilast is een geneesmiddel in tabletvorm.
lees meer over apremilast
biologics
een belangrijke ontwikkeling in de behandeling van ernstiger vormen van psoriasis was het op de markt komen van de zogeheten ‘biologics’. Dit zijn geneesmiddelen die meestal door recombinant technieken tot stand zijn gekomen. Tot voor kort werden deze biologics vooral toegepast bij rheumatoïde arthritis en bij psoriasis arthropathica. Sinds 2005 kunnen biologicals ook worden voorgeschreven bij de ernstige vormen van ‘gewone’ psoriasis. De dermatoloog kan deze middelen voorschrijven wanneer andere systemische therapieën (zoals met ciclosporine en methotrexaat) al geprobeerd zijn.
Net als bij de andere systemische behandelingen van psoriasis is het belangrijk dat Uw behandelend dermatoloog u uitgebreid voorlicht en tijdens de behandeling begeleidt. De behandeling met biologics wordt doorgaans goed verdragen. Hier volgt een opsomming van een aantal biologics die in Nederland en België regelmatig worden voorgeschreven door dermatologen:
TNF-alpha remmers
etanercept
Etanercept werkt door te binden aan TNF (tumor necrosis factor) dat een belangrijke rol speelt in het ontstaan van de ontstekingsreactie bij psoriasis. Aan etanercept gebonden TNF kan niet binden aan de TNF-receptor en dus komt de ontstekingreactie niet op gang. Het geneesmiddel wordt toegediend d.m.v. een injectie.
lees meer over etanercept
infliximab
Infliximab is een IgG1 monoclonaal antilichaam dat zowel bindt aan de oplosbare als de transmembrane vormen van TNFalpha. Deze binding voorkomt de schadelijke effecten van TNFalpha en remt het ontstekingsproces. Infliximab is een biological dat wordt toegediend per infuus.
lees meer over infliximab
adalimumab
Adalimumab is ook een TNFalpha remmer die geregistreerd is voor de behandeling van zowel psoriasis van de huid als psoriasis arthropatica. Het middel wordt toegediend d.m.v. injecties die elke twee weken worden gegeven.
lees meer over adalimumab
certolizumab pegol (Cimzia®)
Certolizumab pegol is een geneesmiddel dat TNFalpha neutraliseert. Door het neutraliseren van dit ontstekingsremmende medicijn wordt de psoriasis activiteit onderdrukt. De onderhoudsdosering van certolizumab is een injectie per twee weken.
Interleukine 17 remmers
secukinumab (Cosentyx ® )
Cosentyx is een monoklonaal antilichaam dat selectief IL-17A neutraliseerd. Interleukine 17A wordt in grote hoeveelheden gevonden in de door psoriasis aangedane huid. Door het remmen van de werking van IL-17A door secukinumab wordt de psoriasis-activiteit in de huid onderdrukt.
lees meer over secukinumab
ixekizumab (Taltz ® )
Dit antilichaam bindt ook het cytokine interleukine 17A. In het begin van de behandeling wordt elke 2 weken een injectie toegediend. Vanaf week 12 is dat eens in de 4 weken.
lees meer over ixekizumab
bimekizumab (Bimzelx®)
dit geneesmiddel is een krachtige remmer van interleukine 17F. Ook interleukine 17F speelt een belangrijke rol in het ontstaan van psoriasis. De remming van IL-17F zorgt daarom voor onderdrukking van de psoriasisklachten. Na de opstartfase kan volstaan worden met één injectie per 8 weken .
brodalumab (Kyntheum®)
Brodalumab is een humaan monoklonaal antilichaam dat selectief bindt aan de interleukine-17 receptor A (IL-17RA) van de cel. Zo voorkomt het de binding van interleukine-17A waardoor er een vermindering van ontsteking in de huid ontstaat. De onderhoudsdosering is, in principe, 1 injectie per 2 weken.
Interleukine 23 remmers
guselkumab (Tremfya ®)
dit biological blokkeert selectief interleukine 23 (IL-23), een van de belangrijkste eiwitten die zorgen voor de ontsteking die leidt tot psoriasis plaques. Na een opstartdosis en een herhaling na 4 weken wordt het medicijn in principe 1x per 8 weken toegediend (per injectie).
risankizumab (Skyrizi®)
Risankinumab is een anti-IL23 antilichaam dat effectief is in de behandeling van psoriasis. Het geneesmiddel wordt per injectie toegediend.
tildrakizumab (Ilumetri®)
dit geneesmiddel is een remmer van interleukine-23. De onderhoudsbehandeling is in de regel 1 injectie per 12 weken.
ustekinumab (Stelara ®)
Stelara® (ustekinumab) is een biological voor matige tot ernstige plaque psoriasis. Stelara® is een remmer van de interleukines 12 en 23 (IL-12 en IL-23). Na de opstartfase van de therapie wordt het geneesmiddel in principe eens per 12 weken toegediend.
Veel gestelde vragen over psoriasis
Maakt zwangerschap psoriasis beter of erger?
Zwangerschap kan een grote invloed hebben op de activiteit van psoriasis. Tijdens de zwangerschap ontstaat een verandering in de afweer van de moeder om te voorkomen dat het immuunsysteem de ongeboren baby herkent als iets dat niet in het lichaam thuishoort en dat moet worden afgestoten. Psoriasis is een aandoening die wordt aangejaagd door het immuunsysteem dus het is niet verwonderlijk dat veranderingen in het afweersysteem tijdens de zwangerschap kunnen leiden tot een verandering in de activiteit van psoriasis. Onderzoek wijst uit dat de bij 56% van de zwangeren de klachten van psoriasis verbeterden en bij ruim 24% verslechterden. Bij ongeveer 18% bleef de ernst van de psoriasis onveranderd. Van de zwangeren die een verbetering bemerkten tijdens de zwangerschap bemerkte een groot deel helaas weer een verslechtering van de huidklachten na de bevalling.
Kan een keelinfectie psoriasis verergeren?
Inderdaad kan een infectie ergens in het lichaam een opvlamming veroorzaken van psoriasis. Vooral een keelinfectie met de streptokok-bacterie is hiervoor berucht. Bij de ontwikkeling van de afweerreactie van het immuunsysteem tegen de bacterie ontstaan de psoriasis-plekken als een bijverschijnsel van deze afweerreactie. Vooral psoriasis guttata (de psoriasis-vorm met talloze kleine schilferplekjes verspreid over de huid) wordt vaak gezien na een keelinfectie. De keelinfectie is dus niet de oorzaak van psoriasis (want die is genetisch bepaald) maar kan dus wel de trigger zijn voor een ‘explosie’ van nieuwe psoriasisplekken.
Wat is het beste geneesmiddel voor psoriasis?
Er zijn veel medicijnen tegen psoriasis verkrijgbaar. Het beste geneesmiddel voor u is het middel dat het beste resultaat geeft met de minste bijwerkingen. Maar welk geneesmiddel is dat? Dat is de uitdaging voor de dermatoloog om samen met u uit te zoeken. Het zal onder andere afhangen van het type psoriasis (plekken op de huid, schilfering op de hoofdhuid, nagels…), de uitgebreidheid van de psoriasis (enkele plekken, van top tot teen…), uw leeftijd, eventuele kinderwens op korte termijn, eventuele andere gezondheidsklachten naast psoriasis etc.
Uw informatiefolder over psoriasis is mede mogelijk gemaakt door onze sponsors. De sponsors hebben geen invloed op de inhoud van de foldertekst.
artritis psoriatica
psoriasis van het behaarde hoofd
psoriasis van de handpalmen en voetzolen
psoriasis bij kinderen
psoriasis van de nagels
schilferende plekken op de huid
psoriasis en voeding
lichen planus
schilfering in de oren
landkaarttong
roken en de huid
huidinbeeld: foto’s van psoriasis in hoge resolutie mét uitleg erbij
literatuur
Coumbe AG et al: Cardiovascular risk and psoriasis: beyond the traditional risk factors. Am J Med. 2014 Jan;127(1):12-8
Raychaudhuri SP et al: Clinical course of psoriasis during pregnancy. Int J Dermatol. 2003;42(7):518–520
Patientenvereniging: Psoriasisvereniging Nederland